Bạch Đằng giang phú

Tiêu đề: Bạch Đằng giang phú 28/2/2011, 22:08

1. Bạch Đằng giang phú của Trương Hán Siêu

Phú sông Bạch Đằng của Trương Hán Siêu là một tác phẩm tiêu biểu của văn học yêu nước
thời Lí- Trần.

Trương Hán Siêu (?- 1354) là nhà văn đời Trần, quê ở Ninh
Bình. Thời trẻ, ông từng là môn khách của Trần Hưng Đạo, là người có ít nhiều đóng góp trong hai cuộc
kháng chiến chống Nguyên-Mông lần thứ hai và thứ ba. Ông từng giữ nhiều chức vụ
quan trọng trong triều Trần, là người học vấn uyên thâm, tính tình cương trực,
được các vua Trần tôn là thầy, được các nho sĩ đời sau xem là một trí thức nho
học chân chính của thời Thịnh Trần. Tác phẩm của ông bộc lộ tinh thần yêu non
sông đất nước, tự hào về truyền thống vẻ vang của lịch sử dân tộc,
đượm sắc thái trữ tình hoài cổ. Ngôn ngữ trong văn chương của Trương Hán Siêu tinh tế, lắng đọng, sử dụng thành công những
hình dung từ giàu sắc thái trữ tình, giọng điệu thi phú rất uyển chuyển.

Bài “Phú sông Bạch Đằng” được sáng tác sau thắng lợi của cuộc kháng chiến chống
Nguyên Mông khoảng 50 năm. Bạch Đằng là con sông ghi dấu nhiều chiến công oanh
liệt của dân tộc như trận thắng quân Nam Hán năm 938 của Ngô Quyền, trận thắng
quân Nguyên Mông năm 1288 của Trần Hưng Đạo. Đã có rất nhiều nhà thơ viết về con sông lịch
sử đầy niềm tự hào này, nhưng bài “Phú sông Bạch Đằng” của Trương Hán Siêu là nổi tiếng và đặc sắc nhất. Tác phẩm được
viết theo lối phú cổ thể. Đây là một thể loại văn có nguồn gốc từ Trung Quốc,
viết bằng văn vần hoặc văn xuôi có xen lẫn văn vần, có nội dung kể, tả khách
quan các sự việc, phong tục, cảnh vật, bàn sự đời.

Bài “Phú sông Bạch Đằng” có hai nhân vật là khách và các bô lão. Khách trong
tác phẩm là người có chí bốn phương, thích du ngoạn, ngắm cảnh, bồi bổ kiến
thức “Đầm Vân Mộng chứa vài trăm trong dạ cũng nhiều”. Khách bơi thuyền đến
sông Bạch Đằng, được gặp các bô lão, được các bô lão kể cho nghe về chiến công
oanh liệt của tướng quân nhà Trần năm nào khiến cho “Ánh nhật nguyệt chừ phải
mờ-Bầu trời đất chừ sắp đổi” với ‘Thuyền bè muôn đội, tinh kì phấp phới-Hùng hổ
sáu quân, giáo gươm sáng chói”. Khách và các bô lão bình luận về tầm vóc của
chiến thắng, rút ra những nguyên nhân thắng lợi và ca ngợi sự tài tình, nhân
đức của các vua Trần cùng tướng quân Trần Quốc Tuấn:

Anh minh hai vị thánh quân,
Sông đây rửa sạch mấy lần giáp binh.
Giặc tan muôn thủa thanh bình,
Bởi đâu đất hiểm, cốt mình đức cao

“Phú sông Bạch Đằng” là bài phú tiêu biểu bộc lộ lòng yêu nước, tự hào dân tộc,
tự hào về truyền thống anh hùng, truyền thống nhân nghĩa sáng ngời của đất nước ta. Bài phú còn thể hiện tinh thần nhân văn cao đẹp,
tâm sự hoài cổ tha thiết của tác giả. Tác phẩm có cấu tứ đơn giản, lời văn linh
hoạt, hình tượng nghệ thuật sinh động, từ ngữ gợi hình sắc, giọng điệu hào hùng
trang trọng, có lúc lắng đọng gợi cảm, lúc lại triết lí sâu xa. Tác phẩm được
đánh giá là đã đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật phú của văn học trung đại Việt
Nam.